VODOUN DİNİ

Vodoun ( Voodoo ) insanlığın varoluşundan buyana dünyanın eski dinlerinin yer aldığı Afrika’da ki dinlerin bir türevidir. Birçok kaynak bu toplum ve dinlerin 10.000 yıl öncesine gittiğini kabul eder. Vodoun dini Togo ve Benin’in Ewe, Kabye, Mina ve Fon aşiretleriyle, Nijerya’nın güneybatısında yaşayan Yoruba aşiretlerinde aynen yoğun bir şekilde yaşanmakta olup isim yada varyasyon farklılıklarıyla Afrika’nın tüm animist dinlerinde ve diasporada da aynı inanç yoğunluğuyla yaşanmaktadır. Yeni dünya olarak adlandırılan Afrika kökenli insanların şekillendirdiği ülkelerde örneğin Haiti’de Haiti Vudusu, Porta Riko’da Porto Riko Vudusu, Brazilya’da Candomblé Jejé Vodumu, ABD Lousiana’da Lousiana Vudu’su, Küba ve Dominik Cumhuriyetinde Santeria olarak yaşanır. Kongo ve Angola gibi ülkelerde Hristiyanlıkla entegre edilerek yaşanmaktadır.

Vodoun yada Voodoo ( bundan sonra kısaca Vudu diyeceğiz ) tabiri literatür babında Türkçeye inançları paylaşan herkesin hamisi yılan olarak tercüme edilebilir. Çoğunlukla papa ( erkek) yada maman ( kadın ) olarak adlandırılan din insanları yılanın gücünü tebliğ ederler. En üst ilahi varlık Bon Dieu’dur. Loa olarak adlandırılan ve görevi tabiatı, sağlığı, zenginliği ve insanoğlunun mutluluğunu kontrol etmek olan yüzlerce ruh vardır. Loa, Damballah, Ezili, Ogu, Agwe, Legba gibi tüm ilahi varlıkların penteizmini oluşturur.

Vudu animist bir inanç sistemidir beyazlarca Vudu yada Geceyarısı Dansı olarak adlandırılan özgün danslar ve müzikler Vudu seremonilerinin baş aktörüdür.

MAWU ( Baş İlah )

Vudu dininin en yoğun yaşandığı ve köklerinin bulunduğu Güney Benin’de yaşayan Fon, Gun, Mina ve Ewe aşiretlerinde Mawu olarak adlandırdıkları tanrının şef tanrı olduğu ve her şeyi onun yarattığı kabul edilir. Bu tek tanrı inancı tek tanrılı dinler olan Musevilik, Hristiyanlık ve Müslümanlıktan önce ortaya çıkmıştır. Fon aşireti şef tanrı Mawu’ya Sêgbo lisa, Dada Sêgbo, Sêmêdo ( Varoluş ilkesi ) yada Gbêdoto ( Hayat ) gibi isimlerde atfederler.

Mawu ve Vudu arasındaki bağ

Mawu’ya atfedilen en büyük üstünlük insanlık ile arasındaki bağı kimsenin idrak edebilmesine izin vermemesidir.

İnsanlığın onun varoluşundaki vicdansal yaklaşımı manen anlamaya ihtiyacı vardır yalnızca. Varoluş emri verildiğinden buyana insanlık onun anlayışının ardındaki kavramsal yaklaşım yada fenomenler içindeki kutsanmış gücleri görmüşlerdir ki vudu’nun varoluşundaki gerekçe budur.

Güney Beninlilere göre Mawu iyidir ama insanla doğrudan ilgilenmez. Onun her şeye gücü yeter ama Vuduları temsilcisi tayin etmiştir. Bu nedenle Vudular Mawu’nun mahlukatı olarak kabul edilirler ki Fon aşireti Vudistleri Mawu wê do Vodun lê olarak tabir edilen inançlarına göre Mawu’nun erkekler arasından seçtiği temsilcileri tanrısaldır. Bunun gereği olarak Vudu tüm kutsiyeti belirler, yaşamı etkileyen tüm görünmez varlıkların ve gizemli olan her şeyin muhatabıdır. Bu durum Mawu’nun varlığından açık bir şekilde farklı bir mana taşır.

Mawu na blo ( Tanrı yapar ), Kpê Mawu ton ( Tanrı karar vericidir ) gibi spontone duaları bir kenara bıraktığımızda bu gelenekte Tanrı’ya kesin bir tapunuşın olmadığını görürüz. Vudular Mawu’yla insanı ( erkek ) mukayese etmeleriyle bağlantılı olması sebebiyle ibadet eder. Tanrısallık mertebesinin yada kalitesinin tayini tüm tabiat kurallarının üstünde bir ruhsal karaktere sahip olunma seviyesiyle alakalıdır. Bu atfedişler Mawu’nun işidir. Vudu fenomenindeki içsel dinamikler yakından gözlemlendiğinde Mawu ve Vudular arasındaki bağ daha iyi kavranabilmektedir.

VUDU ÇEŞİTLERİ

Şunu birkez daha hatırlatmak gerekir ki Vudular yaratıcı Tanrı Mawu’nun evlatları olarak addedilir. Bunlar içerisindeki en önemli 7 tanesi şunlardır:

Sakpata: Ayi Vodun yani dünyanın emanet edildiği; Mawu’nun en büyük oğludur. Gücü korkutucu ve şiddetlidir. Ona smallpoxun silahı, makas, siyah, beyaz ve kırmızı ışıklar zinciri gibi isimler atfedilir. Çok sayıda oğlu vardır. Cüzzamın Vudusu Ada Tangni ve akut ağrı Sinji Aglosumato bunlardan iki tanesidir.

Xêvioso(yada Xêbioso): Şimşek ve ışığın amiri; gökyüzünün ( Jivodun) Vudu’sudur. Mawu’nun ikinci oğludur ve hırsızları, yalancıları, suçluları ve şeytani varlıkları cezalandırmakla sorumludur. Ona yıldırım, ikiz balta, koç, ateş kırımızısı gibi isimler atfedilir. Birçok oğlu olup Sogbo, Aklobè ve Avlékéte bunlardan birkaçıdır.

Agbe ( yada Hu): Denizin ( Tovodun ) Vudusudur. Hayata her şeyi veren yılanı temsil eder. Çok sayıda kudretli oğlundan birisi ucube çocukların doğumundan sorumlu kılınan Dan Toxo’dur.

Gu ( yada Da Gu Do ): Demir ve savaşın Vudusudur. Adama kendisine ait farklı teknolojileri bahşeder. Şeytanla işbirliği yapmayı red eder. Bu yüzden alçakları yada alçaklarla işbirliği yapanları öldürür.

Agê: Mawu’nun beşinci oğlu ve ziraat ve ormanların Vudu’sudur. Hayvanlar ve kuşlar üzerinde saltanatı vardır.

Jo: Havanın Vudu’sudur ve görünmezlikle karakterize edilir.

Lêgba: Mawu’nun en küçük oğludur. Hepsini ağabeyleri aralarında paylaştığı için ona hiçbir özel yetenek bahşedilmemiştir. Kıskançtır ve iyi ile kötü arasında kalmış tüm günlül trajedilerle karakterize edilir.

Mawu’nun çocuklarının Toxwyo adı verilen eşit önemde klanları bulunur. Bunlar günlük yaşamlarında görünmezlik alemiyle insanoğlu arasında bağ kurarlar. Vuduları şu şekilde sınıflandırmak mümkündür:

Doğal Fenomenle Bağlantılı Inter-Etnik Vudular : Jivodun: Xêvioso; Ayivodun: Sakpata; Tovodun: Agbe.

Tarihsel-Mitolojik Şahsiyetlerle Bağlantılı Inter-Etnik Vudular : Lêgba, Gu.

Etnik Vudular: Akovodun ( Abomey’in Houégbajavsi ile ilgili olan Agasu )

Toxwyo adıyla bilnen Vudu klanları bu kategoridedir.

Modern Vudular: Çoğunlukla Gana’da yerleşiktirler. Şiddetin okült Vudusu olan Koku ve büyücülüğe karşı koruma görevi üstlenmiş Goro’lardır.

Bu vesileyle rahatlıkla söylenebilirki Vudular Mawu’nun özel sınıf yaşayan mahlukatıdırlar. İnsanlıktan üstündürler ama Tanrı değildirler. Bu konuda araştırmaları olan Fr. Barthélemy Adoukonou ve diğerleri Vudu’yu tanımlarken üstün özelliklerine rağmen zor görev sahipleri olarak betimler. Fon aşiretinin Vodun gongon" ( Vudu Derindir ), "Vodun d’ablu" ( Vudu anlaşılması güçtür ) ifadeleri bu yaklaşımı en kısa yolla izah etmektedir.

VUDU VE GBE ( Yaşam / Dünya ) : KOZMOLOJİK

Gbe kelimesi hayat ve dolayısıyla kainat anlamına gelmektedir. Kozmik bir düzenle yaratılan kainat Vudu düzenine yabancı değildir. Dünyanın Vudusu Sakpata, Uzayın Vudusu Xevioso, Denizlerin Vudusu Agbe ve ataları ( Toxwyo ) temsil eden Vudular Vudu’nun kozmolojik düzenini ifade etmektedirler. Gerçektende kainatın tüm elementleri Vudu fenomeninde de yer alır. Güney Beninlilerin kozmo-yaradılış felsefesine göre Vudular ne kainatın yaratıcısı nede varoluş nedeni değildirler. Fakat kainatta var olan her şey insanla ilgilidir.

VUDU VE GBETO ( Erkek ) : ANROPOLOJİK

Vudu fenomoninin dinsel nedenlemesinde erkek onu sembolize eden konulara hizmet etmeye konumlandırılmıştır. Vudu kavramıyla özdeş erkekler bilinmez, gizemli, doğa karşısında güçsüz, sıra dışı, kahraman ve güçlüdür. İnanışa göre kendilerine Vudu adı verilmeden önce Nu Mê Sên ( kutsal şey, tapınılan ) olarak adlanırlardı. Erkek Vudu olarak adlandırıldıktan sonra kendisini bulmuştur.Bundan böyle yaşam kutsiyetinde yalnız değildir.Vuduların özel habercisi Fa çocuk annesinin karnındeyken kaderini tayin etmek ve gerektiğinde düzeltmekle görevlidir. Vudu doğumdan itibaren hayatın tüm evrelerinde şükür edecek ve tanrının şefaatinden nasiplenecektir. Fakat tufah ve paradoksal olarak Vudu ölüme ve ölüm sonrasına kayıtsız ve vefasızdır. Usta bir Vudunun cenazesinde ölenin kaderinden ayırmak için ruhunu çıkartma ayini düzenlenir. Buradan iki mana çıkartılabilir. Birincisi Vudular ölüme değil hayata bağlıdır. İkincisi Vudular Tanrı ve adam arasında aracıdırki Tanrı erkek öldüğünde onu kendi dünyası için teslim alır.

VUDU : HENNU’dan ( Aile ) TO’ya ( Toplum ) : SOSYOLOJİK

Hennu kavramı sosyal olgunun temeli olan ailedir. Atadan gelen kan bağıyla oluşur. To bir araya gelen çok sayıda aileden yada xwe yani akrabalardan oluşan topluluktur. Aile içindeki Tosu olarak adlandırılan hiyerarşik düzen kutsal uygulamaları, koruyucu Vuduları ( Tovodun ) ve kültün devamı olan din adamlarını belirler. Burada aile seviyesinin üzerinde politik ve dini anlamda bir otorite gözlemlenir. Bu sistemde bir Vudu geleneksel şeften üstündür. Ve genellikle Vudu büyücüleri asla değiştirilemez statüdedir. Geleneksel toplum yapısında herhangi bir sosyal oluşum Vudusuz olmaz.